Artykuły

W jaki sposób wspomagać dzieci w rozwijaniu inteligencji i odporności emocjonalnej?

Rozwijanie dziecięcej odporności emocjonalnej

Poza wspieraniem dzieci w rozwijaniu umiejętności rozpoznawania własnych i cudzych emocji oraz w poszerzaniu i utrwalaniu wiedzy o tym jak należy i jak nie należy się zachowywać, warto wspomagać także rozwój dziecięcej odporności emocjonalnej, czyli umiejętności skutecznego i rozumnego działania w sytuacjach napięcia emocjonalnego. Sytuacji tych nie da się bowiem uniknąć. Dzieci spotykają się z nimi niejednokrotnie w szkole. Obfituje w nie także dorosłe życie. Warto zatem, poprzez stosowanie odpowiednich zabaw, wspomóc dzieci w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z nimi. Pomocne tutaj okazują się być różnego rodzaju gry i zabawy z prawidłami, wywołujące u dzieci silne emocje, związane m.in. z pragnieniem wygranej, chęcią natychmiastowego wykonania swojego ruchu czy chęcią pełnienia określonej roli w zabawie. Godne polecenia są, m.in., proste „ściganki” czyli gry planszowe oparte na zasadzie rzucania kostką i przesuwania pionka o liczbę wyrzuconych oczek w wyścigu do mety. Czym młodsze i mniej sprawne intelektualnie dziecko, tym prostsza powinna być gra. W najprostszej wersji polega ona jedynie na wyścigu do mety po torze pozbawionym jakichkolwiek pól specjalnych, umieszczonym na planszy zawierającej jak najmniej rozpraszających uwagę dziecka elementów. Nie łatwo znaleźć taką w sklepach, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby stworzyć ją samemu. Wystarczy na kartce formatu A3 lub większej narysować, podzielony na poszczególne pola, tor wyścigu oraz zaznaczyć miejsce startu i mety. Aby gra była dla dziecka atrakcyjna, należy osadzić ją w jego ulubionej tematyce. Małemu fanowi motoryzacji możemy zaproponować, na przykład, ściganie się nie pionkami, lecz małymi samochodzikami, a grę nazwać „wyścigami samochodowymi”, a dziecku, uwielbiającemu kotki zaproponować zastąpienie pionków niewielkimi figurkami tych zwierząt oraz podsunąć pomysł wyścigu kotków do narysowanej przy polu mety miski z mlekiem. Grając w atrakcyjną dla siebie grę, dziecko odczuwa silne emocje. Pragnie zwyciężyć, niepokoi się, gdy innemu graczowi idzie lepiej od niego, często także nie może doczekać się swojego ruchu. Jednocześnie odczuwa przyjemność udziału w grze i napięcie emocjonalne z tym związane. Nierzadko ma ochotę, nie zważając na przyjęte zasady gry, przesunąć pionek o większą liczbę pól niż wyrzucona, rzucić kostką raz jeszcze, od razu postawić pionek na mecie lub, gdy słabo mu idzie, zrezygnować z rozgrywki już na samym początku jej trwania. Informowane przez rodziców, że tak nie wolno, uczy się działać według przyjętych zasad, pomimo silnych emocji, podpowiadających mu inne zachowanie. Trenuje panowanie nad emocjami i działanie w obliczu doświadczanych trudności. Rozwija w ten sposób odporność emocjonalną, która niejednokrotnie ułatwi mu radzenie sobie w trudnych oraz nowych dla niego sytuacjach.

Chcąc wspomagać rozwój odporności emocjonalnej u dzieci, które nie lubią lub nie radzą sobie z grami planszowymi, warto zachęcać je udziału w innego rodzaju grach i zabawach z prawidłami. Przykładami pierwszych z wymienionych mogą być konkursy typu: „Kto pierwszy napełni pudełko klockami?”,„Kto szybciej znajdzie ukryty w pokoju cukierek?” lub „Kto na polu pełnym stokrotek znajdzie tą najbardziej różową?”. Biorące w nich udział dzieci (wspierane przez rodziców) uczą się przezwyciężania dezorganizujących ich działanie, niedojrzałych społecznie reakcji, takich jak agresywne zachowanie wobec konkurentów czy związane z postawą lękową niepodejmowanie działania lub wycofywanie się z niego przed doprowadzeniem do końca. Uczą się także rozumnego kierowania swoim zachowaniem w sytuacji emocjonalnego napięcia. Organizując tego typu konkurencje, należy jednak pamiętać o tym, aby szanse uczestniczących w nich osób były wyrównane. Dziecko może rywalizować z rówieśnikiem o podobnym stopniu rozwoju kluczowej w danym konkursie umiejętności. Ważne jest, aby miało okazję doświadczać zarówno zwycięstw jak i przegranych. Zwycięstwa uczą, że warto podejmować wyzwania, nawet pomimo doświadczanych podczas nich trudności i napięć. Przegrane natomiast są elementem życia, którego nie da się uniknąć, warto więc pomagać dzieciom rozwinąć umiejętność łagodnego ich znoszenia.

Jeżeli trudno jest nam znaleźć dziecku towarzysza o podobnym poziomie rozwoju do tego rodzaju gier, można organizować dziecku zabawy, polegające na ściganiu się z czasem. Najlepiej zaopatrzyć się w klepsydrę, gdyż widok przesypującego się piasku ułatwia dziecku zrozumienie, czym jest upływ czasu oraz zorientowanie się, ile mu go jeszcze pozostało. Możliwości jest bardzo wiele. Dziecko może, na przykład, starać się pozbierać wszystkie zabawki lub nawlec na nitkę wszystkie koraliki przed upływem wyznaczonego czasu. Podejmując tego typu działania, rozwija odporność emocjonalną, gdyż ćwiczy się w skutecznym działaniu w sytuacji doświadczanego napięcia. Dobrym pomysłem jest także organizowanie loterii i wyliczanek, czyli form, w których szanse wszystkich uczestników są takie same. Za pomocą wyliczanki można, na przykład, zdecydować, kto z domowników zje pierwszego ze smażonych przez mamę naleśników lub kto z rodzeństwa jako pierwszy zagra w nową grę komputerową. Mimo, iż dziecko nie podejmuje żadnego konkretnego działania, musi, pomimo silnych emocji, w tym chęci natychmiastowego zaspokojenia swojego pragnienia, poczekać aż do końca wyliczanki, a następnie zaakceptować jej wynik. Bez wątpienia zwiększa w ten sposób swoją odporność emocjonalną.

W rozwijaniu tej ważnej kompetencji pomocne są także inne zabawy z prawidłami, na przykład, dobrze znane „Stary niedźwiedź mocno śpi” czy „Gąski, gąski do domu”. Zabawy te wywołują, zwłaszcza u małych dzieci, wiele silnych emocji. Dziecko, odgrywające rolę niedźwiedzia, może mieć ochotę jak najszybciej rozpocząć łapanie, a dzieci chodzące wokoło niego, zwykle doczekać się nie mogą momentu uciekania. Jedni i drudzy przezwyciężyć jednak muszą pojawiające się impulsy i działać zgodnie z przyjętą regułą – doczekać aż do końca piosenki, pomimo tego, że sprawia im to trudność. Podobnie rzecz ma się z dzieckiem, które chciałoby zostać niedźwiedziem, jednak nie zostało złapane. Pomimo tego, że chciałoby pełnić jego rolę, musi w dalszym ciągu pozostać uciekającym, licząc na to, że może następnym razem trafi na niego. To bez wątpienia niełatwe emocjonalnie sytuacje, będące dla dziecka zarówno treningiem odporności emocjonalnej jak i umiejętności zgodnego współdziałania z innymi.

Inteligencjai odporność emocjonalna mają ogromy wpływ na nasze życie. Będące ich przejawami kompetencje takie jak: samoświadomość, empatia, umiejętność kontrolowania własnych emocji i zachowań, wytrwałość w realizacji podjętych działań, umiejętność współdziałania z innymi oraz zdolność do racjonalnego działania w sytuacjach pełnych napięć, w ogromnym stopniu kształtują bowiem nasze codzienne funkcjonowanie, nierzadko decydując o odnoszonych przez nas sukcesach i porażkach. To samo dotyczy naszych dzieci. Warto zatem wspomagać je w rozwijaniu tych ważnych umiejętności.