Artykuły
W jaki sposób wspomagać dzieci w rozwijaniu sprawności manualnej?
Zabawy plastyczne
Znakomitym sposobem
rozwijania sprawności manualnej są także różnego rodzaju zabawy plastyczne.
Proponując je dziecku, podobnie jak w przypadku wszystkich innych aktywności,
należy pamiętać o tym, aby stopniowo przechodzić od zadań łatwiejszych do coraz
trudniejszych. Małemu dziecku i dziecku o bardzo niskiej sprawności manualnej
warto na początek
zaproponować wykonywanie prac plastycznych na dużych
płaszczyznach z wykorzystaniem farb plakatowych i przedmiotów, które będzie mu łatwo
chwycić, utrzymać i które umożliwią pozostawienie barwnych śladów, pomimo
niewielkiej siły mięśni dłoni i palców oraz niewielkiej precyzji ich ruchów. Dziecko
może malować, na przykład, na arkuszach szarego papieru, gazetach lub kartonach
gąbkami, odpowiednio zwiniętymi kawałkami gazy lub waty, długimi i grubymi
pędzlami malarskimi lub pędzlami do golenia. Warto także zaproponować dziecku
malowanie samymi rękoma przy użyciu przeznaczonych do tego farb. Proponując
dziecku pierwsze „przybory malarskie” należy zwrócić uwagę na to, aby ręka nie
opierała się o stół lub podłogę, a w przypadku pędzla, aby nie był trzymany niżej
niż w połowie długości trzonka. Ważne, aby dziecko miało możliwość płynnego
wykonywania dużych, rozmachowych ruchów ramienia i przedramienia, które sprzyjają
osiąganiu prawidłowego napięcia mięśniowego, ułatwiającego sprawne wykonywania
wszystkich czynności wymagających ruchu rąk, w tym także tych, w których
niezbędne będą drobne ruchy dłoni. Ćwiczeniami wymagającymi dużych ruchów
ramienia i przedramienia, czyli tak zwanym ćwiczeniamirozmachowymi, warto poprzedzać zatem (zwłaszcza w początkowym
okresie wspomagania dziecka w rozwoju sprawności manualnej) wszystkie zabawy
plastyczne wymagające precyzji. Ćwiczenia te mogą przybrać formę zabaw
plastycznych, przykładami których mogą być opisane wyżej, a także kreślenie
węglem lub grubą, miękką pastelą olejną obszernych swobodnych ruchów na dużych
arkuszach papieru. Dziecko może ponadto
rysować patykiem po piasku, palcem lub
patykiem na dużych tacach z
kaszą manną lub innym sypkim materiałem a także na dużych arkuszach papieru
pokrytych nieco rozwodnioną, gęstą farbą. Ćwiczenia rozmachowe prowadzić można
także bez użycia jakichkolwiek rekwizytów, proponując dziecku płynne „rysowanie”
w powietrzu dużych pionowych (rozpoczynając od góry) i poziomych linii
(rozpoczynając od lewej strony), kół (w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek
zegara), fal i ósemek, a także wykonywanie dowolnych, powtarzających się, dużych
ruchów rękoma. Chcąc zwiększyć zaangażowanie dziecka, warto nadać im jakąś
fabułę. Kreślenie pionowych linii przestawić można, na przykład, jako spadanie
jabłek z drzewa lub malowanie płotu, poziomych – jako przecieranie półek z
kurzu, kół – jako przecieranie zaparowanej w rakiecie szyby, fal – jako jazdę
samochodem przez krainę gór i dolin, a dowolne, powtarzające się ruchy jako
fruwanie ptaka czy szum drzewa.
Po niedługiej sesji ćwiczeń rozmachowych można zaproponować dziecku zabawę plastyczną, wzmacniającą mięśnie dłoni i palców oraz usprawniającą precyzję ich ruchów. Istnieje bardzo wiele, sprzyjających temu technik plastycznych. Jedną z nich jest wydzieranka, polegająca na podarciu kolorowego papieru na małe kawałeczki a następnie przyklejeniu ich na wybranym elemencie obrazka, który w ten sposób zostanie niejako wypełniony kolorem. Podarty na drobne fragmenty papier dziecko może wykorzystać także do stworzenia barwnej kompozycji, przyklejając je na większą kartkę papieru według własnego pomysłu. Darcie papieru doskonale wzmacnia mięśnie palców, nie jest jednak dla dziecka łatwym zadaniem, należy zatem zadbać o to, aby dostarczony dziecku papier był dostatecznie miękki i stopniowo zwiększać jego twardość w miarę wzrastania sprawności manualnej dziecka. Początkowo można zastąpić go bibułą (dużo bardziej miękką), folią aluminiową lub kolorowymi papierowymi serwetkami.
Inną z wartych polecenia technik plastycznych jest wyklejanie konturowych obrazków masą plastyczną. Polega ona na odrywaniu niewielkich fragmentów masy plastycznej i rozpościeraniu ich na wybranym fragmencie ilustracji. Podobnie jak w poprzednim przypadku, twardość masy plastycznej należy dostosować do możliwości manualnych dziecka, rozpoczynając od bardzo miękkich: masy solnej, „domowej plasteliny” i bardzo mocno rozgrzanej w dłoniach plasteliny, przez plastelinę tylko częściowo, wstępnie ugniecioną, kończąc na samodzielnym przygotowywaniu przez dziecko plasteliny do wyklejania nią obrazka.
Rozwijaniu
sprawności manualnej bez wątpienia sprzyjają także malowanie farbami oraz
rysowanie kredkami na dowolny temat. Rodzaj stosowanych (zwłaszcza na początku)
farb, pędzli i kredek nie powinien być
kwestią przypadku. Aby nie zniechęcić
dziecka do tego rodzaju aktywności należy
rozpocząć od dostarczenia mu narzędzi, które ułatwią osiąganie widocznych i
zachęcających do dalszych starań efektów, pomimo niewielkiej jeszcze sprawności
manualnej. Na początek warto zaproponować dziecku farby plakatowe. Ich przewaga
nad farbami akwarelowymi polega między innymi na możliwości ichprzygotowania do bezpośredniego użycia przez
dziecko. Kilka wybranych kolorów należy przelać na osobne podstawki i rozwodnić
tak, aby uzyskały konsystencję odpowiednią do swobodnego, płynnego malowania.
Farby plakatowe ponadto nie rozlewają się tak łatwo jak akwarelowe, przez co
dziecku łatwiej będzie zachować czyste granice między dwiema sąsiadującymi
barwami. W odpowiedni sposób przygotowane zachowują ponadto dużo bardziej
wyraziste kolory niż farby akwarelowe, które, szczególnie dzieciom, bardzo
łatwo jest nadmiernie rozwodnić. Wybierając pierwsze pędzle i kredki, tak
ołówkowe jak i świecowe, należy natomiast zwrócić uwagę na to, aby były one dostatecznie
grube. W przypadku kredek ołówkowych ważne jest również to, aby zbyt łatwo się
nie łamały, były miękkie i miały intensywne kolory. Także ich kształt nie jest
bez znaczenia. Warto wybierać kredki o przekroju trójkątnym, ułatwiające
nabranie nawyku prawidłowego trzymania narzędzia pisarskiego.