Artykuły

W jaki sposób wspomagać dzieci w rozwijaniu wybranych umiejętności matematycznych?

Orientacja w schemacie własnego ciała i w przestrzeni

Do umiejętności, które warto rozwijać, aby ułatwić dziecku naukę matematyki, należą, między innymi, te związane z orientacją w schemacie własnego ciała i przestrzeni.
W oczywisty sposób ułatwiają one codzienne funkcjonowanie. Ich związek z nauką matematyki nie dla każdego jest jasny, warto zatem zauważyć, że dzieci, u których są one nieukształtowane lub nieutrwalone, mają kłopoty, między innymi, z pisaniem, w tym zapisywaniem cyfr i liczb. Mogą, na przykład, mylić szóstkę z dziewiątką, zapisywać cyfry w postaci ich odbić lustrzanych, zmieniać kolejność cyfr w liczbach wielocyfrowych czy dokonywać pomyłek w zapisie liczb w słupkach i tabelkach. Mają także problemy z prawidłowym odwzorowywaniem kształtów geometrycznych, właściwym rozplanowaniem elementów na rysunkach pomocniczych oraz rozumieniem pojęć przestrzennych i geometrycznych.

Aby zapobiec doświadczaniu przez dziecko opisanych wyżej trudności lub je złagodzić,warto stosować różnego rodzaju zabawy i ćwiczenia ułatwiającekształtowanie orientacji w schemacie własnego ciała oraz rozwijające rozumienie stosunków przestrzennych. Najmłodsze dzieci i osoby o bardzo niskim poziomie rozwoju tych umiejętności warto jak najczęściej zachęcać do oglądania, nazywania i wskazywania poszczególnych części własnego ciała. Czynności te mogą, na przykład, przybrać formę zabaw przez lustrem. Doskonale sprawdzają się także różnego rodzaju piosenki i wierszyki z pokazywaniem (np. „Pokaż, Jasiu, gdzie masz oko”, „Tu paluszek, tam paluszek”, „Głowa, ramiona, kolana, pięty”, „Woogie Boogie” itp.) Niektóre z nich pomagają ponadto rozwijać orientację w przestrzeni, gdyż pojawiają się w nich takie określenia jak: „do góry”, „na dół”, „do przodu”, „do tyłu”, „w prawo”, „w lewo”. Teksty wielu z nich odnaleźć można w Internecie, wpisując w wyszukiwarkę takie hasła jak: „zabawy z pokazywaniem” lub „piosenki i wierszyki z częściami ciała” . Znaleźć je także można w książce „Pokaż oko, pokaż nos. 102 wierszyki z gestami kształtujące orientację w schemacie ciała” autorstwa Małgorzaty Barańskiej. Osobom, które chciałaby poznać lub przypomnieć sobie znane z dzieciństwa melodie warto natomiast zaproponować „W co się bawić z dziećmi. Piosenki i zabawy: ciało i przestrzeń” - drugą z trzech płyt, dołączonych do publikacji „W co się bawić z dziećmi” autorstwa Marty Bogdanowicz.

Poza wskazywaniem i nazywaniem poszczególnych części własnego ciała należy także zachęcać dzieci do czynienia tegona innych osobach, misiu lub lalce oraz postaciach z ilustracji. Utrwalanie orientacji w schemacie ludzkiego ciała ma miejsce także wtedy, gdy rodzic rysuje postacie ludzkie, na przykład członków rodziny dziecka, pod jego dyktando – to znaczy zgodnie z tym, o co prosi dziecko. Czyniąc to powinien opisywać słownie powstający obrazek („Mama ma już głowę”, „Teraz tata ma głowę, tułów i jedna rękę”) oraz zadawać dziecku pytania w stylu: „Co jest na głowie?”,” Czego jeszcze brakuje?”, „Co jeszcze muszę narysować?”. Starsze dzieci warto zachęcać do rysowania ludzkich postaci równocześnie z rodzicem i słownego komentowania powstających dzieł. Rysując razem z dzieckiem rodzic, poprzez dawanie odpowiedniego przykładu, ma szansę zadbać o to, aby powstające rysunki stopniowo stawały się coraz bardziej rozbudowane, bogate w szczegóły. Dobrym pomysłem jest także powycinanie ze starych czasopism zdjęć ludzi, odcięcie wybranych części ich ciał, przyklejenie tak przygotowanych materiałów na kartkę papieru i poproszenie dziecka o „odgadnięcie” czego brakuje poszczególnych postaciom oraz dorysowanie lub doklejenie tego we właściwych miejscach.

Wspomaganie rozwijania orientacji w przestrzeni, poza stosowaniem opisanych wcześniej wierszyków i piosenek z pokazywaniem, może odbywać się także poprzez organizowanie różnego rodzaju zabaw ruchowych, w których pojawiają się takie określenia jak: nad, pod, na, w, za, obok, do góry, na dół, z przodu, z tyłu, do przodu, do tyłu, w prawo, w lewo itp. Aby nie miały one charakteru dyrektywnego wydawania dziecku poleceń, warto nadać im jakąś ciekawą fabułę. Można, na przykład, ułożyć poduszki jedna za drugą, posadzić na nich przytulanki, zostawiając dwa wolne miejsca – dla dziecka i dla rodzica i zaproponować zabawę w podróż pociągiem lub wycieczkę samochodową. Kierujący pojazdem rodzic opisuje słownie oraz pokazuje, w jaki sposób zilustrować ruchem przebieg podróży. Pociąg może jechać do przodu („wychylamy się do przodu”),skręcać w lewo lub w prawo („wyciągamy prawą/lewą rękę”), jechać do tyłu („odchylamy się do tyłu”), wjechać do tunelu („opuszczamy głowę w dół”). Podróżni mogą także podziwiać krajobraz z prawej lub z lewej strony („patrzymy w prawo/w lewo”). Zamiast siedzenia na poduszkach, można także przemieszczać się na pośladkach po dywanie. Innym z pomysłów jest zabawa w tresowanie pieska, rolę którego mogą na przemian odgrywać dziecko i rodzic. Osoba tresująca pieska wydaje mu różnego rodzaju polecenia, a ten stara się je jak najlepiej wykonać. Odgrywające rolę pieska dziecko można poprosić, na przykład, o to, aby pobiegło do przodu, zrobiło kilka kroków w tył, położyło się na kocyku, zeszło z kocyka, wrzuciło piłkę do koszyczka lub położyło ją obok niego, podniosło „łapkę” do góry itp. Wspomagać dziecko w rozwijaniu rozumienia oraz umiejętności stosowania pojęć, związanych z jego miejscem w przestrzeni i położeniem przedmiotów wokół niego, można także organizując zabawy w pokonywanie torów przeszkód. Dziecko może, na przykład, przechodzić pod stolikiem, przeskakiwać przez poduszki, iść ostrożnie pomiędzy plastikowymi kręglami, uważając, aby żadnego z nich nie przewrócić, przechodzić nad zawieszonym nisko sznurkiem, podnosić, leżącą obok krzesła piłkę i starać się ją wrzucić do koszyka. Ważne, aby rodzic lub samo dziecko opisywało słownie, to, co w danej chwili robi. Starszym dzieciom warto ponadto organizować sytuacje, kształtujące niełatwą umiejętność przyjmowania punktu widzenia drugiej osoby oraz określania położenia przedmiotów w stosunku do jej ciała, wytyczania kierunków od obranego przedmiotu oraz orientowania się na kartce papieru. Można, na przykład, zachęcać dziecko do porównywania tego, co ono widzi z tym, co „widzi” jego ulubiona przytulanka lub rodzic, ustawiający się w różny sposób w stosunku do dziecka (na wprost, tyłem, obok itp.). Podczas codziennych sytuacji, na przykład w trakcie spacerów, oraz różnego rodzaju zabaw, takich jak budowanie z klocków lub zabawy samochodzikami na dywanie, warto używać sformułowań typu „od czerwonej ciężarówki w lewo”, „za wieżą z klocków”, „naprzeciwko zielonego garażu” itp. Warto także bawić się wrysowanie dowolnych ilustracji pod dyktando – raz rodzic rysuje to, o co prosi dziecko, raz dziecko wykonuje prośby rodzica. Podczas tego typu zabaw należy opisywać słownie położenie rysowanych elementów względem siebie („nad domkiem”, „pod drzewkiem” itp.) oraz ich lokalizację na kartce papieru („u góry kartki”, „na dole kartki”, „na środku kartki” w „prawym/lewym dolnym rogu kartki” itp.). Dzieciom, które nie lubią lub nie radzą sobie z rysowaniem zaproponować można zabawę w układanie na kartce papieru pejzażu według słownej instrukcji rodzica z przygotowanych wcześniej gotowych elementów (słońce, chmury, dom, płot, drzewo, kwiaty, zwierzęta itp.), które można powycinać z kolorowych czasopism lub samodzielnie narysować i powycinać. Dziecko może także ułożyć dostarczone mu elementy według własnego pomysłu. Ważne aby czyniąc to, inspirowane pytaniami dorosłego, opowiadało o tym co i w jaki sposób układa lub opisało słownie stworzony przez siebie pejzaż po jego ułożeniu.